وقتي نام استان ايلام را مي‌بينيم يا مي‌شنويم، ناخودآگاه تصاويري از رشادت فرزندان اين مرز و بوم هنگام تعرض رژيم صدام مقابل ديدگانمان رژه مي‌رود و صداي انفجار، فرياد ا...اكبر و يازهراي شيرمردان ايراني در خاك پاك ايلام در گوشمان مي‌پيچد. اما آتش جنگ سه دهه است در اين منطقه فروكش كرده؛ آتشي كه ريشه كشاورزي در بخشي‌هايي از دشت‌هاي حاصلخيز جنوب غربي اين استان را خشكاند و شور زندگي را در آن خطه از ميان برد به گزارش جام‌جم، مناطق فكه، عين خوش و دشت عباس پس از جنگ نيز مستعد كشت و كار و ثمردهي بودند، اما باوجود خاك حاصلخيز و اقليم مناسب، به‌ دليل عدم توجه و رسيدگي و كمبود منابع آبي، به جاي پر شدن از هياهوي كشاورزان و ماشين‌آلات كشاورزي، غرق سكوتي نگران‌كننده در نقطه صفر مرزي شدند.

تا اين‌كه نداي رهبر معظم انقلاب درباره احياي اراضي اين استان در قالب طرح احياي اراضي خوزستان (طرح 550 هزار هكتاري) نويد فتح المبيني ديگر را در اين مناطق داد. تاكيد ايشان براي احياي زندگي در اراضي آبخور كرخه، عاملي بود براي فعاليت گروه‌ها و اكيپ‌هاي تخصصي جهت جاري كردن مايع حيات در سراسر اين منطقه و بازگشت زندگي، به اين ترتيب نيروهاي جهادي اين‌ بار نه براي ساخت خاك ريز‌هاي دفاعي بلكه براي تسطيح و زهكشي اراضي كشاورزي، دوباره انواع ماشين‌آلات سنگين و سبك را به كار گرفته و فعاليتي جهاد گونه را آغاز كردند كه تا امروز ادامه دارد. اينك مسئولان موسسه جهاد نصر از قريب الوقوع بودن افتتاح فاز اول اين طرح عظيم كشاورزي ـ اشتغال‌زايي خبر مي‌دهند.

افتتاح فاز اول طرح در تابستان امسال

يدا... شمايلي، مدير عامل موسسه جهاد نصر مجري طرح 50 هزار هكتاري ايلام در اين زمينه به جام‌جم مي‌گويد: طرح احياي اراضي استان ايلام در واقع بخشي از طرح 550 هزار هكتاري خوزستان است كه تقريبا 10 درصد از كل طرح ياد شده است.

شمايلي مي‌افزايد: فاز اول طرح احياي اراضي استان ايلام شامل 46 هزار هكتار از 55 هزار هكتار مجموع تا پايان تيرماه سال جاري افتتاح مي‌شود كه اميدواريم از همان زمان نيز كلنگ اجراي فاز دوم، يعني 9000 هكتار باقيمانده طرح در اين استان زده شود. اين مقام مسئول در موسسه جهاد نصر تصريح مي‌كند: اگرچه وزارت نيرو قبول كرده است براي اجراي فاز دوم، منابع آبي كافي در منطقه وجود دارد، اما هنوز رسما و كتبا اين نكته اعلام نشده تا بتوانيم اعتبارات و دستور آغاز فاز دوم را در برنامه كاري خود قرار دهيم. به گفته وي، آبياري 60 تا 66 درصد از اراضي طرح مذكور در غالب طرح‌هاي تحت فشار و كم فشار انجام شده كه اين امتيازي براي تبديل زمين‌هاي كشاورزي در صورت نياز به شبكه‌هاي توليدي گلخانه‌اي در آينده است.

شمايلي درباره سهم آب مورد نياز براي تداوم كشت در مناطق ياد شده نيز مي‌گويد: دولت در قالب اين طرح پيش‌بيني‌هاي لازم را انجام داده و اكنون حداقل براي يك دوره كشت آب كافي داريم، ولي نبايد فراموش كنيم كه بخشي از اين 46 هزار هكتار يعني نزديك به 20 هزار هكتار از آب چاه براي آبياري استفاده مي‌شود.

مديرعامل جهاد نصر معتقد است اجرا و تكميل اين طرح مي‌تواند زمينه افزايش درآمد كشاورزان را فراهم كند و كشاورزان پس از آموزش‌هاي لازم مي‌توانند به سمت استفاده از فناوري‌هاي بهتر و گلخانه‌ها حركت كنند، به اين دليل كه در آينده ممكن است تحول آب به صورت حجمي باشد.

طاهر چناني، يكي از كشاورزان منطقه، اجراي طرح 50 هزار هكتاري ايلام به جام‌جم مي‌گويد: براساس طرح اشتراكي، قطعات 120 هكتاري در اختيار شش كاربر قرارگرفته و هر نفر سهم 20 هكتاري در اختيار دارد كه روي آن كشت انجام مي‌دهد. چناني تاكيد مي‌كند: اين نوع تقسيم بندي مزارع دركنار سيستم‌هاي نوين آبياري، هزينه‌هاي توليد را بسيار كاهش داده است. به اين دليل كه ميزان مصارف كود، آفت‌كش‌ها، سموم و نگهداري از مزارع سير نزولي به خود گرفته است. به گفته وي، خاك مساعد منطقه، كشت هندوانه و خربزه را اصلي‌ترين توليد منطقه معرفي كرده كه با استفاده از سيستم نوين آبياري تقريبا سه برابر گذشته سطح كشت وجود دارد و به همان ميزان نيز افزايش درآمد تجربه شده است.

چناني مي‌گويد: افزايش توليد با استفاده از سيستم نوين آبياري تقريبا دو برابر است، به صورتي كه در گذشته با استفاده از سيستم‌هاي سنتي به ازاي هرهكتار تنها 50 تن برداشت صورت مي‌گرفت، درحالي كه برآورد كشت با استفاده سيستم‌نوين حداقل برداشت 80 تن از هر هكتار است. اين كشاورز افزايش عملكرد توليد در شيوه‌هاي نوين طرح 50 هكتاري ايلام را عاملي براي جذب كشاورزان ديگر استان‌ها بخصوص اصفهان به اين منطقه اعلام كرده و مي‌افزايد: خاك مساعد، كاهش هزينه‌هاي توليد، افزايش عملكرد در واحد سطح، كيفيت محصولات و امكان صادرات بهتر باعث شده تا امروز منطقه، شاهد حضور كشاورزان از ديگر نقاط كشورمان براي توليد باشد.

سرمايه‌گذاري براي صنايع مرتبط مثل سيلو

اما توليد گندم بيشتر، بي شك منطقه را نيازمند سيلوي اختصاصي مي‌كند كه براي آن هم در منطقه چاره‌انديشي شده است.

ابراهيم چوبين، مالك سيلو در يكي از مناطق اجراي طرح احياي اراضي استان ايلام ( منطقه عملياتي فتح‌المبين) به جام‌جم مي‌گويد: با اجراي طرح احياي اراضي منطقه، نياز سيلو غيرقابل انكار است. به همين دليل با استفاده از كمك‌هاي دولت و سرمايه‌شخصي سيلوي 25 هزار تني را با استفاده از فناوري‌هاي نوين ساختيم. چوبين مي‌افزايد: سرمايه‌گذاري 5/5 ميلياردي براي ساخت اين سيلوي بتوني براي 12 نفر فارغ‌التحصيل رشته‌هاي مرتبط اشتغال‌زايي كرده و زمينه ذخيره سازي كالاي استراتژيك گندم را براي 12 سال مهيا كرده است. وي تصريح مي‌كند: دليل انتخاب سازه بتوني، بهبود كيفيت نگهداري گندم بوده است، چون در سيلوهاي فلزي تنها براي دوسال مي‌توان محصول را بدون از دست دادن كيفيت نگهداري كرد. مالك اين سيلو درباره روند دريافت گندم براي ذخيره‌سازي به خبرنگار ما مي‌گويد: محصول ورودي ابتدا در آزمايشگاه سيلو از نظر كيفي و ميزان رطوبت كنترل مي‌شود تا ناخالصي نداشته باشد و رطوبت آن براساس استاندارد 9 درصد باشد و اگر رطوبت 12 درصدي و ناخالصي در گندم ديده شود محصول برگشت خواهد خورد.

چوبين با تاكيد براين كه از تمام دستگاه‌هاي ايراني و تخصص بومي استفاده كرده، مي‌افزايد: با استفاده از تخصص فارغ‌التحصيلان اين مرز و بوم تقريبا 5/1 ميليارد تومان صرفه‌جويي در هزينه داشته درحالي كه از نظر امكانات فناوري بالاتري از نمونه تركيه‌اي اين سيلو در اختيار دارد و تمامي فرآيند دريافت، نگهداري و حتي عرضه محصول با استفاده از رايانه انجام مي‌شود. وي تاكيد مي‌كند ساخت سيلو براي اين منطقه با توجه به سطح بالاي توليد گندم بسيار مهم است و دولت با حمايت‌هاي قابل توجه خود زمينه مشاركت سرمايه‌گذاران بخش خصوصي را فراهم كرده است.

احياي زندگي در نقطه صفر مرزي

شادمان ويسي، مسئول مطالعات طرح كرخه ايلام درباره هدف اصلي اجراي طرح 50 هزار هكتاري ايلام به جام‌جم مي‌گويد: هدف از اجراي طرح 50 هزار هكتاري ايلام ايجاد كلوني‌هاي جمعيتي در حاشيه مرز ايران و عراق است به اين ترتيب كه وقتي پروژه ‌تكميل و احيا شود، با واگذاري اراضي به كشاورزان قطعا كلوني‌هاي تازه‌اي در منطقه ايجاد مي‌شود.

ويسي به مسائل آبي طرح هم اشاره كرده و مي‌افزايد: كمبود منابع آبي در منطقه عاملي بوده كه مناطق جنوبي استان ايلام بيشتر به صورت ديم كاشت شوند، از اين رو فعاليت چنداني در برخي مناطق جهت تسطيح صورت نگرفته است، بنابراين هنگام مطالعات مربوط به اجراي طرح روش‌هاي مختلفي را براي اجراي پروژه درنظر گرفتيم كه براساس آن بيش از دوسوم اراضي اين طرح آبياري تحت‌ فشار است مسئول مطالعات طرح كرخه ايلام معتقد است دستورالعمل مزارع صد تا 120 هكتاري در اين منطقه اصلي‌ترين امتياز طرح ياد شده است كه شامل تجميع و يكپارچه‌سازي مزارع مي‌شود و اهميت آن به اين دليل است كه با انجام چنين كاري مي‌توان زمينه مكانيزاسيون و كاهش هزينه‌اي توليد را فراهم كرد و از اين پس مي‌توانيم شاهد رشد و توسعه قابل توجه كشت مناطق اين طرح باشيم.

وي به كشاورزان نويد داد نبايد نگران راندمان پايين برخي از مناطق طرح طي اولين سال‌ كشت باشند، زيرا انجام عمليات زهكشي، انتقال آب و تسطيح اراضي همانند انجام جراحي روي بدن انسان؛ نيازمند دوره بهبود عوارض ايجاد شده است. به عنوان مثال در بخش‌هايي كه اكنون كشت سوم خود را انجام داده‌اند چنين تجربه‌اي داشته‌ايم و در سال اول اگر زير يك تن برداشت گندم صورت گرفته، امروز بالاي دو تن برداشت گندم ثبت شده، چون روند بهبود و بازيابي خاك صورت پذيرفته است. ويسي با اشاره به اين‌كه برخي مناطق ياد شده (فكه و عين خوش) اولين‌بار است كه زير كشت مي‌رود، مي‌گويد: اين امتياز باعث شده روند افزايش توليد قابل توجه باشد و در مزارع آزمايشي كه در سال زراعي گذشته گندم كشت شده با توجه به راندمان بالاي 45 درصد آبياري حتي بالاتر از سه تن برداشت گندم در واحد هكتار تجربه شود.

مدير ناحيه فكه و عين خوش هم از امتيازات طرح 50 هزار هكتاري به جام‌جم مي‌گويد و تاكيد مي‌كند اصلي‌ترين امتيازي كه مي‌توان براي طرح 50 هزارهكتاري ايلام عنوان كرد، انجام آبياري تحت فشار بدون استفاده از نيروي برق است. حميدرضا مرساقيان مي‌افزايد: با طراحي متخصصان كشورمان توانستيم 30 هزار هكتار از اراضي ياد شده را بدون استفاده از نيروي برق تحت انجام عمليات آبياري پرفشار قرار دهيم كه اين امتيازي قابل توجه براي كشاورزان ايجاد خواهد كرد ؛ به اين ترتيب كه قيمت تمام شده براي بهره‌برداري بسيار پايين آمده و مي‌تواند حاشيه سود بالاتري براي آنها ايجاد كند.

وي با اشاره به 60 كيلومتر لوله‌گذاري در هر هكتار از اراضي طرح مي‌گويد: هم اكنون طرح براساس آبياري ثابت و تحت فشار است، اما اگر با كمبود منابع آبي روبه رو شويم با كمترين زمان و هزينه مي‌توانيم اين سيستم را به سيستم آبياري تيپ تبديل كنيم تا روند توليد براي كشاورزان متوقف نشود. مدير ناحيه فكه و عين خوش به ما مي‌گويد: در مطالعات اوليه مشخص شد اگرچه ستاد پاكسازي و مين زدايي مناطق جنگي، بخش عين‌خوش و فكه را پاك اعلام كرده، اما به دليل شيوه پاكسازي آنها ( ديداري و عمق 30 سانتي) هنوز آلودگي زيادي در منطقه ديده مي‌شود، به همين دليل طي انعقاد قراردادهاي جديدي با نهادهاي مورد تائيد دوباره منطقه جستجو و تا حد بالايي از آلودگي مين و گلوله‌هاي منفجره پاك شد.

وي ضمن تاكيد بر سلامت خاك از آلودگي شيميايي، تصريح مي‌كند كه انجام آزمايش‌ها در ابعاد گسترده بيانگر آلوده نبودن خاك به مواد شيميايي است و در بخش‌هاي كوچك و موردي ممكن است مشكلاتي باشد كه درحال بررسي هستيم.

حشمت‌ عزيزان، مدير حوزه كرخه نيز درباره اجراي طرح 50 هزار هكتاري استان ايلام به جام‌جم مي‌گويد: اين طرح با 850 ميليارد تومان اعتبار در سه بخش دشت عباس، عين خوش و فكه انجام شده كه تاكنون 650 ميليارد تومان آن اختصاص يافته و اكنون در مراحل پاياني فاز اول است. عزيزان با تاكيد براين‌ كه طرح ياد شده در واقع انقلاب كشاورزي در استان ايلام بوده است، مي‌افزايد: احياي اراضي اين استان، طرحي آبي - خاكي بوده و در مراحل بعدي لازم است طرح‌هاي تكميلي زمينه تحقق اهداف تعيين شده را فراهم كند. مدير بخش كرخه طرح 50 هزار هكتاري ايلام معتقد است اين‌گونه طرح‌ها كاملا متفاوت با ديگر طرح‌هاي عمراني است، به اين دليل كه وقتي طرح تكميل شده و پروژه تحويل بهره‌بردار مي‌شود، در واقع تازه ابتداي كار است تا بتوانيم خاك حاصلخيز را بارور سازيم و از محصول بخوبي استفاده كنيم، در اين صورت است كه مي‌توان گفت طرح موفق بوده.

وي لازم مي‌داند طرح‌هاي مطالعاتي و برنامه‌ريزي‌هاي مختلفي در بخش‌هاي توليدي، تبديلي و صادراتي صورت پذيرد، زيرا به عقيده وي بزودي شاهد افزايش چشمگير توليد انواع محصول در منطقه خواهيم بود، به عنوان مثال، زماني دشت عباس فقط 20 هزار تن گندم توليد مي‌كرد، اما امروز تنها با بهره‌برداري از بخشي از فاز اول طرح، ركورد توليد 70هزار تن گندم ثبت شده است. عزيزان به خبرنگار ما مي‌گويد برآورد كرده‌ اند با تكميل طرح 50 هزار هكتاري اين استان، تقريبا 800 هزار تن به انواع محصولات استان افزوده شود، به صورتي كه احتمالا طي سال زراعي آينده شاهد برداشت بيش از يك ميليون و 800 هزار تن انواع محصول خواهيم بود.

آموزش و صنايع تبديلي ؛ پاشنه آشيل طرح

ملكي مدير پروژه ناحيه دشت عباس نيز درباره طرح احياي اراضي استان ايلام به جام‌جم مي‌گويد: با توجه به اين كه دستاوردهاي اصلي طرح پس از تكميل در نظام بهره‌برداري و آموزش كشاورزان خلاصه مي‌شود بايد دراين دو مورد توجه دقيق داشته باشيم. به گفته ملكي، سازمان جهاد كشاورزي برنامه‌هايي براي آموزش بهره‌برداران تدارك ديده و موسسه جهاد نصر هم در قالب مجري، آموزش‌هايي براي نگهداري و استفاده از سيستم‌هاي نوين به كشاورزان خواهد داد، اما اين آموزش‌ها بايد هدفمند و بلندمدت باشد تا دستاوردهاي اصلي طرح را به اقتصاد كشورمان هديه دهد.

مدير پروژه ناحيه دشت عباس معتقد است بايد به‌گونه‌اي برنامه‌ريزي شود تا كشاورزان دريابند اهميت توجه، نگهداري و استفاده از اين سيستم براي اقتصاد فعاليتشان چيست، به اين ترتيب قطعا خودشان حامي جدي طرح خواهند بود و براي بهسازي و انجام سرويس‌هاي دوره‌اي سيستم گام برخواهند داشت. براي مثال تعويض دوره‌اي فيلترها و همچنين رسوب‌زدايي از كل سيستم مهم‌ترين نكاتي است كه كشاورزان بايد به اهميت آن پي ببرند.

وي ضمن تاكيد بر اهميت شكل‌گيري نظام بهره‌برداري منسجم در اين طرح مي‌گويد: با توجه به اين كه در منطقه قبلا كشتي صورت نگرفته، يك باره شاهد ورود محصولات خواهيم بود و به همين دليل بايد از همين امروز و قبل از افتتاح كامل و رسمي طرحي براي آن روز برنامه‌ريزي كنيم. ملكي به اهميت ايجاد صنايع تبديلي در منطقه هم اشاره كرده و مي‌افزايد: كيفيت خاك مناسب در برخي نقاط و همچنين وجود آب كافي براي كشت امتيازاتي است كه روند افزايشي توليد را طي دو يا سه سال آينده در منطقه ايجاد مي‌كند از اين رو توجه به صنايع تبديلي و احداث كارخانه‌هاي مناسب، نكته‌اي است كه نبايد به آن بي‌توجه بود تا بتوان بيشترين بهره‌وري را از محصولات توليد شده برد و از خام فروشي آنها نيز جلوگيري كرد. مدير پروژه ناحيه دشت عباس درباره افزايش توليد گندم، نگراني عمده‌اي ندارد چون محصول توليدي توسط دولت به صورت خريد تضميني جمع‌آوري خواهد شد، اما اصلي‌ترين نگراني وي درباره آينده محصولات سبزي و صيفي‌است. به اين دليل كه هنوز صنايع تبديلي به تناسب محصول در منطقه ايجاد نشده است.

عماد عزتي جام‌جم